1,5 milyon : Anma Günü Bildirilerindeki Muamma

ABD Ulusal Arşivi, Washington DC

Barack Hussein Obama 20 Haziran 2009 tarihinde ABD Başkanı olarak göreve başladı ve üç ay sonra yayınladığı 1915 ile ilgili ilk bildirisinde şu ifadeyi kullandı : "Doksan dört yıl önce  20. yüzyılın en büyük mezalimlerinden biri başladı. Her yıl, Osmanlı İmparatorluğu'nun son günlerinde ya katliama uğrayan ya da bir ölüm yolcuğuna çıkan 1,5 milyon Ermeniyi anıyoruz."

Bu ifadeler üzerine Bruce Fein Başkan'ın dili sürçtü diyerek, Ermeni kaynaklarına dayanmak suretiyle I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu topraklarında toplam 1,5 milyon Ermeni yaşadığını, bunların 280,000'inin İmparatorlukta yerlerinde kaldıklarını, 700,000 kişinin ise çeşitli yerlere göç ettiklerini yazdı¹.


Ama  2010, 2011, 2012 ve 2013 yıllarında 24 Nisan Anma günlerinde Başkan Obama yine katliama uğrayan veya bir ölüm yolcuğuna çıkan 1,5 milyon Ermeniyi anıyoruz ifadesini tekrar etti.

Başkan Obama'nın genel anlamda bir insanlık suçu olarak soykırım konusunda duyarlı olması ve kişisel görüşlerinin değişmediğini dürüstlükle ifade etmesi takdire şayandır. Ancak çözemediğim ve beni sürekli düşündüren bir kaç husus var. Bunlardan biri, Ermeniler kendileri böyle bir iddiada bulunmazken  Obama'nın neden ısrarla 1915 yılında 1,5 milyon Ermeni'nin yaşamını yitirdiğini söylediğidir.*

 

ABD Halep Konsolosluğunun yazısı

Hiç kuşkusuz bu bildirileri kaleme alan Beyaz Saray görevlileri, 8 Şubat 1916 tarihinde Halep Konsolosunun Istanbul'daki Büyükelçiye 486,000 Ermeni'nin gönderildikleri yerlere vardıklarını, gönderilen yardımın da ulaştığı ve dağıtıldığını, ancak gönderilen yiyecek miktarının yeterli olmadığı ve daha çok miktarda gönderilmesi gerektiğini bildiren yazısını Amerikan Arşivinde bulabilirlerdi.** 

Patrikhane'nin Mondros Mütarekesi'nin ardından  644,900 Ermeni'nin geri döndüğünü ifade  eden --herhalde ölüler dönemezlerdi--, veya gittikleri yerlerde hemen iş kuranlar, kampların nerelerde kurulduğu, kamplarda kurulan hastaneler ile ilgili bilgileri ihtiva eden belgeler Amerikan Arşivinde mevcuttur. Türk tarihçisi Yusuf Halaçoğlu bu belgelere ulaşabildiğine göre bu yazıları yazanlar da ulaşabilirlerdi.  Halaçoğlu bu belgelere "Ermenilerin Suriye'ye nakli : Sürgün mü, soykırım mı?" adlı çalışmasında yer vermiştir. ²

Genç Ermeni kızları, Halep 1919

Tüm bu belgelerin varlığına karşın Başkan Obama neden ısrarla 1,5 milyon sayısına bağlı kalmaktadır merak ediyorum, neden?

Eğer 99,999 kişinin bana katılacağını bilsem Beyaz Saray'ın We the People adlı dilekçe sayfasına imzaya açılmak üzere hemen bir dilekçe  yazar koyardım. Şu dünyada yaşayan 6 milyar insanın içinden 100,000'i benim bu merakıma katılarak dilekçeyi imzalar mıydı acaba, ne dersiniz?

Yusuf Halaçoğlu'nun yukarıda anılan çalışmasında atıfta bulunduğu Amerikan Arşivi belgeleri:

NARA 867.4016/193: Copy no: 484; NARA 867.4016/816 Jan 10,1923; NARA, Microfilm No. T 1192, Roll 8; NARA, T 1192 R2.860J/395; NARA 867.4016/251; NARA, Inquiry Report No. 90. s. 56; RG 84 Box 19. No: 414. From J.B. Jackson to Mr. L. R. Fowle. June 14, 1917-; Department of State Papers..., 86oJ.5811; Near East Foundation Archives, American Committee for Armenian and Syrian Relief Minutes, 1915-1919; Annual Report of the Commissioner General of Immigration to the Sec of Labor, Government Printing Office, beginning 1895-1932;

The New Near East, Vol.6, Nu.7, Genel Nu. 31, 23 Ocak 1920, s.28.

Notlar

*  Ermeniler de 1,5 milyon sayısını kullanırlar; ancak onlar, 1915-1923 yıllarını kapsayan, yani Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna dek uzanan,  bir zaman kesitinden söz etmekte ve İstiklal Savaşı yıllarında Türklerin varolma kavgası verirken bir yandan da Ermenileri öldürmeye devam ettikleri gibi bir iddiada bulunmaktadırlar. Bu konuya daha önce Just “1915 Armenian Genocide” or “1915-1923 Armenian Genocide”? başlıklı yazımda değinmiştim. Sayılara dönecek olursak, pek çok bilim adamının ifade ettiği üzere kesin sayılara ulaşmak mümkün değildir. Benim üç yıldır süren incelemelerimin sonunda vardığım nokta ortaya şöyle bir tahmini tablo çıkarmaktadır: O dönemde mevcut 1,5 milyon Ermeni'den 1 milyona yakını tehcir edilmek istenmiştir. Şüpheli Ermeni grupları arasında yer almamaları nedeniyle 284,000 Ermeni'nin sevk ve iskanına gerek görülmemiştir. 290.000  kişi kendi iradeleri ile Kafkasya ve İran yönünde ülkeyi terk etmişlerdir. 100.000, belki daha yüksek sayıda kişi Müslümanlığı kabul ederek veya komşuları tarafından korunup saklanarak memleketlerinde kalmışlardır. Tehcir edilenlerden gönderildikleri yerlere varanların sayısı 500,000'dir. Geriye 300,000 kayıp kalmaktadır. Bu tabii ki, hala çok yüksek bir sayıdır. Ancak bir savaş vardı.  Ermeniler, Rus, Fransız ve Yunan ordularında Osmanlı İmparatorluğuna karşı savaşa katılmışlardı. Tüm savaşan taraflar gibi onlar da kayıp vermiş olmalılar. Savaş ortamında hastalık ve açlık vardı. Osmanlı ordusu  askerleri ve Müslüman, Hristiyan tüm halklar bu koşullardan etkilenmekteydiler. Tüm kesimlerde yüksek oranlarda ölümler  yaşandı.  Çeteler, asker kaçakları intikam peşindeydiler ve tehlike arz ediyorlardı. 800,000 Müslümanın da Doğu Anadolu'dan Anadolu'nun içlerine doğru benzeri bir göç yaşadığı ve 1800'lerin sonlarından 1922 yılına dek Türklerin ve onlarla kader ortaklığı yapan diğer Müslümanların 5,5 milyon can kayıp verdiği düşünülürse ortada soykırım denecek bir olay olmadığı açıkça görülür.  Savaşın bittiği yıllarda Ermeni kayıpları ile ilgili tahminler 250,000 - 750,000 arasında değişiyordu.

**  O dönemde Suriye bağımsız bir ülke değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun vilayeti idi. Zor da diğer bir vilayetti.

*** Sadrazam Talat Paşa, yardımların ulaşması için bizzat yardımcı olmuştur. Bu durumu Almanya'da Yahudilerin yaşadıkları ile karşılaştırın. Nazilerin elindeki Yahudilerin kısmeti iş  - aş değil, ölüme götüren gaz odalarıydı. Ermeni suikastçılar Talat Paşa'yı Almanya'da katlettiler. 

Başkan Barack Obama'nın  Ermeni Anma Günleri Bildirileri:

April 24, 2009          

http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Statement-of-President-Barack-Obama-on-Armenian-Remembrance-Day.

April 24, 2010.
http://www.whitehouse.gov/the-press-office/statement-president-barack-obama-armenian-remembrance-day.

24 April, 2011.
http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/04/23/statement-president-armenian-remembrance-day .

24 April, 2012.

http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/04/24/statement-president-armenian-remembrance-day.

24 April, 2013.

http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/04/24/statement-president-armenian-remembrance-day

Kaynaklar:

Fein, Bruce. "Lies, Damn Lies, and Armenian Deaths". The Huffington Post, June 4, 2009. http://www.huffingtonpost.com/bruce-fein/lies-damn-lies-and-armeni_b_211408.html

Halaçoğlu, Yusuf. Ermenilerin Suriye'ye nakli : Sürgün mü, soykırım mı?"  http://www.ttk.org.tr/templates/resimler/File/01.pdf


Armenian Holocaust: My Story  adlı İngilizce blogumda yayınladığım "1.5 million : The Puzzle in Remembrance Day Statements" adlı yazının bazı kısımları kısaltılmış  çevirisidir.