1915 Gerçekliği ve Yedinci Tez : İlk Ne Zaman, Nerelerden...

Mehmet Polatel ve Nazife Koşukoğlu'nun kaleme almış oldukları ve 6 Ocak 2012 tarihinde AGOS'ta yayınlanmış olan "Resmi Tarihi Sınıfta Bırakan 10 Çürük Tez" adlı makalede yedinci tez olarak ele alınan konu ‘Tehcir savaş bölgeleriyle sınırlıydı’başlığı altında 'Tehcir kararı Mayıs ayında uygulanmaya başlandı, ilk olarak savaş bölgelerinde uygulandı' alt başlığı ile açılarak bu ifadelerin doğru olmadığı savı özetle şöyle işlenmektedir:

 

İlk tehcir kararı Mayıs değil, Şubat ayında uygulamaya konuldu. Zeytun ve Dörtyol bölgelerindeki Ermeniler asker kaçaklarıyla mücadele bahane edilerek iç bölgelere sürüldüler. Bu uygulamanın ilk etabında Dörtyol civarındaki Ermeniler Konya’ya tehcir edildi. 8 Nisan 1915 tarihiyle birlikte Zeytun ve Maraş’taki Ermeniler de iç bölgelere sürülmeye başlandı.

Bir dönem Türk Tarih Kurumu Ermeni Masası Başkanlığını yürüten Prof. Dr. Hikmet Özdemir'le Erhan Başyurt[1]' un yaptığı, Aksiyon dergisinde 11 Nisan 2005 tarihinde İngilizler İki Ermeni Devleti Planladı başlığı ile yayınlanan röportajında özetle ifade edilen ve SAREM tarafından yayınlanan 1915 Tartışılırken Gözden Kaçırılanlar[2] adlı kitapta daha ayrıntılı anlatıldığı üzere hükümetler tarafından güvenlik gerekçesiyle sivil toplulukların yerlerinin değiştirilmesi, savaş ve ayaklanmalar nedeniyle o dönemlerde sık başvurulan bir yöntemdir. Özdemir anılan kaynaklarda çeşitli ülkelerden örnekler vermektedir.

Vorontsov-Daşkov

Osmanlı Hükümeti’nin 27 Mayıs 1915 tarihli yer değiştirme kararından 90 gün önce; 7 Şubat 1915 tarih ve 1185 nolu telgrafta, Rusya Dışişleri Bakanı’na Kafkasya Valisi Varontsov-Daşkov şunları yazmıştır: “Şu sırada, Zeytun Ermenileri temsilcisi Kafkas ordusu karargâhına geldi. Temsilci, yaklaşık 15,000 Ermeni’nin, Türk ulaşım hatlarına saldırmaya hazır olduğunu, fakat silah ve mermilerinin bulunmadığını ifade etmektedir. Zeytun’un Erzurum’daki Türk ordusunun ulaşım hattına konumu dolayısıyla yeterli miktarda silah ve merminin İskenderun’a getirilmesi oldukça önemlidir. (…) silahların doğrudan doğruya bizim tarafımızdan verilmesinin imkânsız olması nedeniyle, Fransız ve İngiliz (savaş) gemilerindeki Fransız veya İngiliz silahlarının ve mermilerin İskenderun’a getirilmesi hakkında Fransız ve İngiliz yönetimi ile temas kurulması gerektiği düşüncesindeyim.”  

Özdemir, Zeytun İsyanı ve Çanakkale Savaşı'nın tarihlerinin aynı oluşunun bir raslantı olmadığının da altını çizer. BBC web sitesinde belirtildiğine göre Çanakkale Savaşı ise Sarıkamış Muharebesi ile eş zamanlanarak Osmanlı İmparatorluğu güçlerinin bölünmesi ve devletin biran önce yıkılması hedeflenmişti. Zeytun ve Dörtyol'daki Ermeniler İtilaf Devletleri ile işbirliği içinde isyan ettiler ve isyan ettikleri için sürüldüler. 

Osmanlı Devleti tebaası olarak kalmak istemeyen Ermeniler tüm cephelerde fırsat buldukları yerde karşı saflara geçip I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı,  İstiklal Savaşı'nda ise üstünde doğduğu toprakların dışarıdan gelen yabancılar tarafından yönetilmesine karşı duruş benimseyen Ermeniler de dahil tüm bu toprakların insanlarını barındıran Türk ordusuna karşı savaştılar. Çeşitli kaynaklarda Armen Garo'nun kendisinin Rusların Kafkas Cephesindeki zaferinde çevreyi bilen yerli Ermenilerin rolünü vurguladığı nakledilmektedir. Enver Paşa, Sarıkamış'ta komutayı aldığında, Meclis'te birlikte çalıştıkları Erzurum Milletvekili Karakin Pastırmacıyan'ın  Armen Garo namıyla oluşmasında  liderlik ettiği Rus Ordusunun Ermeni Gönüllü Birliklerini karşısında bulacağını herhalde bilmiyordu ki, İstanbul'a döndüğünde hainler diye tepkisini dile getirdi. Tehcir kararında Sarıkamış'ta Rus saflarına geçen Ermenilerin oynadıkları rolün yeri olsa gerektir. 

Özdemir, Eskişehir'in asker sevkinde bir kilit noktası olması nedeni ile Ermenilerin de ilgi odağına girdiğini ve lojistik olarak Ermenilerin Osmanlı Ordusuna engel yaratacak noktalarda isyanlar çıkardığını açıklar. Başlangıçta her bir isyan için ayrı ayrı karar alınırken savaş gündemi çerçevesinde daha sonra kapsamlı bir karar alınmasında şaşırtıcı bir husus olmaması gerekir.Halaçoğlu'nun ifadesi ile tehcir "Çanakkale, Kafkasya ve Filistin'de savaşan Osmanlı ordularının lojistik destek yollarına yakın yerlerdeki Ermeniler ile örgütlere destek veren tüm Ermenileri kapsamıştır."[4]

1895 Zeytun Hınçak Liderleri

Zeytun İsyanı, Nejla Günay[5] tarafından İtilaf Devletlerinin rolünü de irdeleyen bir makalede ayrıntıları ile işlenmiştir.İlk kez 1862'de isyan eden Zeytunlular, 1878 ve 1895'te de isyan etmişlerdi. 1895 yılındaki isyana yandaki fotoğrafta görülen Hınçak Partisinden Aghassi, Apah, Heratchia, Neshan, Meleh ve Karapet liderlik etmişlerdi[6].

Bernard Lewis[7] 'in de belirttiği gibi o günlerde Anadolu'nun neredeyse tümü hassas bölge özelliği taşıyordu, ama Antalya gibi hassas bulunmayan az sayıda yer de vardı. Bu, tamamen Ermeni nüfusun yoğunluğu ve örgütlenmesiyle başkaldırının bir unsuru olarak tehdit oluşturup oluşturmadığı ile ilgili idi.

Arka plan incelendiğinde alınan tedbirleri haklı çıkaran nedenler hemen ortaya serilivermektedir. Bu konuda, keşke böyle bir karşı karşıya gelme durumu olmasaydı demekten gayrı söylenecek fazla bir şey yoktur.

Kaynaklar

1) Başyurt, Erhan. İngilizler İki Ermeni Devleti Planladı [Prof. Dr. Hikmet Özdemir ile röportaj]."  Aksiyon, 11 Nisan 2005.
http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-14279-26-ingilizler-iki-ermeni-devleti-planladi.html

2) Özdemir, Hikmet. 1915 tartışılırken gözden kaçırılanlar = Issues missed in the 1915 Armenian debate. Ankara : Sarem yayınları , 2007.

3) Aslan, Selma. "Turkey pays tribute to martyrs who fell in the Gallipoli Campaign, 1915," Armenian Holocaust : My Story bloğu içinde. http://armenianholocaustmystory.blogspot.com/2013/03/turkey-pay-tribute-to-martyrs-who-fell.html


4) Halaçoğlu, Yusuf. Ermenilerin Suriye'ye nakli : Sürgün mü, soykırım mı?.  http://www.ttk.org.tr/templates/resimler/File/01.pdf

5) Günay, Nejla. "Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Ermenileriyle İlişkileri ve 1914/1915 Zeytun İsyanları." Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Temmuz 2009 Cilt XXV Sayı 74. http://atam.gov.tr/birinci-dunya-savasi-sirasinda-anadolunun-guney-bolgelerinde-ermeni-cete-faaliyetleri/ 

6) Nalbandian, Louis. "The Hunchakian Revolutionary Party 1887-1896". http://www.hunchak.org.au/aboutus/historical_nalbandian.html

7) Aslan, Selma. "1915 yılında Kafkas Cephesinde yaşananlara dair tezler ve gerçekler." Ermeni Soykırımı: Gerçek mi, yersiz iddia mı bloğu içinde. http://ermenisoykirimi-soykirim-zorunlugoc.blogspot.com/2013/03/ermeni-isyan-ve-ihaneti-curuk-bir-resmi.html.

Selma Aslan'a ait Ermeni Soykırımı : Gerçek mi, Yersiz İddia mı? blogu yazılarından ticari olmayan amaçlar için içeriği değiştirilmeden kaynak gösterilerek adil kullanım ölçüsünde yararlanılabilir. (Creative Commons Attribution-Gayriticari-NoDerivs 3.0 Unported License)